خرما

خرما چیست؟ خرما یکی از مهم‌ترین میوه‌های نخل است که در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان کشت می‌شود. این میوه که به نام‌های مختلفی همچون «رطب»، «تمر» و «بلح» نیز شناخته می‌شود، به دلیل خواص غذایی و پزشکی فراوان خود از هزاران سال پیش در زندگی انسان‌ها نقش بسزایی داشته است. خرما نه تنها به عنوان یک منبع مهم غذایی محسوب می‌شود، بلکه در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در این مقاله، به بررسی جنبه‌های مختلف خرما از جمله تاریخچه، انواع، خواص تغذیه‌ای و کاربردهای آن خواهیم پرداخت.خرما یکی از قدیمی‌ترین گیاهان کشت شده توسط انسان‌هاست و تاریخ کشت آن به بیش از 5000 سال قبل بازمی‌گردد. منطقه اصلی تولید خرما، بین‌النهرین و حوالی رود نیل بوده است. این گیاه به تدریج از مناطق خاورمیانه به دیگر نقاط جهان منتقل شد و امروزه در کشورهای زیادی از جمله ایران، عربستان سعودی، مصر، عراق، امارات متحده عربی، تونس، الجزایر، پاکستان و آمریکا کشت می‌شود.

نخل خرما به دلیل مقاومت بالا در برابر شرایط محیطی سخت، توانسته در بیابان‌ها و مناطق گرم و خشک به خوبی رشد کند. این گیاه به آب بسیار کمی نیاز دارد و می‌تواند در خاک‌های ضعیف نیز محصول‌دهی خوبی داشته باشد. از همین رو، خرما به عنوان یکی از منابع اصلی تغذیه‌ای در مناطق بیابانی و خشک شناخته شده است.

 انواع خرماهای تجاری:

مانند هر نوع میوه ای گونه های مختلفی از نخل و میوه خرما در دنیا کشت میشود و هر نوع خرما خصوصیات منحصر به فرد خود را دارد ، مانند رنگ ، اندازه ، میزان رطوبت ، نوع بافت ، مزه و نوع قند و نام خرما که متمایز است.اما در میان حدود 300 نوع خرما فقط تعدادی حدود 30 تا 40 نوع خرما بصورت انبوه تولید و صادر می گردد. بقیه خرماها بصورت محدود و محلی کشت و برداشت می شود. برخی از معروف‌ترین انواع خرماهای تجاری که در سطح دنیا شناخته شده هستند عبارتند از:

خرمای مضافتی

این نوع خرما که از معروف‌ترین خرماهای ایران به شمار می‌رود، به خصوص در مناطق جنوب شرقی ایران مانند کرمان و بم کشت می‌شود. خرمای مضافتی دارای بافتی نرم و طعمی شیرین است و رنگ آن معمولاً سیاه یا تیره است.

خرمای پیارم

یکی دیگر از انواع معروف خرمای ایران که بیشتر در استان هرمزگان کشت می‌شود، خرمای پیارم است. این خرما به دلیل اندازه بزرگ و بافت نیمه خشک خود شهرت دارد و به عنوان یکی از گران‌قیمت‌ترین انواع خرما محسوب می‌شود.

خرمای ربی

این نوع خرما بیشتر در مناطق شرقی ایران مانند سیستان و بلوچستان کشت می‌شود و دارای طعمی ملایم و شیرین است.

خرمای عجوه

این نوع خرما که به عنوان «خرمای پیامبر» نیز شناخته می‌شود، در شهر مدینه عربستان کشت می‌شود و در احادیث اسلامی به خواص ویژه این خرما اشاره شده است.

خرما مجول

خرما مجول گرانترین و درشت ترین نوع خرما در بازار این محصول است.

خرمای دگلت نور

این خرما که بیشتر در مناطق شمال آفریقا مانند تونس و الجزایر کشت می‌شود، یکی از انواع خرماهای خشک و نیمه‌خشک است و به دلیل طعم شیرین و ملایم خود شهرت دارد.

انواع خرما

خواص تغذیه‌ای خرما

خرما سرشار از مواد مغذی است و به عنوان یک منبع مهم انرژی و ویتامین‌ها شناخته می‌شود. این میوه حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی است. برخی از مهم‌ترین خواص تغذیه‌ای خرما عبارتند از:

منبع غنی انرژی: خرما به دلیل داشتن مقادیر زیادی کربوهیدرات، به ویژه قندهای طبیعی مانند گلوکز، فروکتوز و ساکارز، یک منبع سریع و موثر انرژی محسوب می‌شود. به همین دلیل، مصرف خرما به ویژه در ماه رمضان به عنوان غذایی مفید برای افطار و سحری توصیه می‌شود.

فیبر بالا: خرما حاوی مقادیر زیادی فیبر است که به بهبود عملکرد دستگاه گوارش و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند. مصرف منظم خرما می‌تواند به حفظ سلامت دستگاه گوارش و کاهش خطر بروز بیماری‌های مرتبط با روده کمک کند.

مواد معدنی و ویتامین‌ها: خرما دارای ویتامین‌هایی از جمله ویتامین A، ویتامین K، ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی همچون پتاسیم، منیزیم، کلسیم و آهن است. این مواد معدنی و ویتامین‌ها به تقویت سیستم ایمنی بدن، حفظ سلامت استخوان‌ها و تنظیم فشار خون کمک می‌کنند.

آنتی‌اکسیدان‌ها: خرما حاوی ترکیبات آنتی‌اکسیدانی همچون فلاونوئیدها و کاروتنوئیدها است که به محافظت از بدن در برابر آسیب‌های اکسیداتیو و کاهش خطر بروز بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی و سرطان کمک می‌کنند.

علاوه بر ارزش تغذیه‌ای، خرما دارای خواص دارویی و پزشکی نیز هست. در طب سنتی بسیاری از کشورها از خرما برای درمان و پیشگیری از برخی بیماری‌ها استفاده می‌شود. برخی از خواص پزشکی خرما عبارتند از:

بهبود عملکرد قلب: خرما به دلیل داشتن مقادیر زیادی پتاسیم و منیزیم می‌تواند به تنظیم فشار خون و بهبود عملکرد قلب کمک کند. همچنین، مصرف منظم خرما به کاهش کلسترول بد (LDL) در خون کمک کرده و خطر بروز بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.

تقویت استخوان‌ها: خرما حاوی کلسیم و فسفر است که به تقویت استخوان‌ها و جلوگیری از بیماری‌هایی همچون پوکی استخوان کمک می‌کنند.

بهبود عملکرد مغز: ترکیبات موجود در خرما، به ویژه آنتی‌اکسیدان‌ها، به تقویت عملکرد مغز و حافظه کمک می‌کنند. همچنین، برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف خرما می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر کمک کند.

تقویت سیستم ایمنی: خرما دارای ویتامین C و سایر آنتی‌اکسیدان‌ها است که به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند و از بدن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها محافظت می‌کنند.

 کاربردهای خرما

خرما به عنوان یک ماده غذایی بسیار متنوع شناخته می‌شود و در تهیه انواع غذاها، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. از خرما می‌توان در تولید محصولات مختلفی مانند مربا، شیره خرما، سرکه خرما و حتی نوشیدنی‌های انرژی‌زا استفاده کرد.برخی از ترکیبات موجود در خرما به دلیل خواص دارویی آن‌ها در تولید مکمل‌های غذایی و داروهای گیاهی استفاده می‌شوند.

خرمای خشک و تازه

خرما به دو صورت خشک و تازه در بازار عرضه می‌شود. خرمای خشک به دلیل ماندگاری بالاتر، بیشتر در فرآورده‌های غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و خرمای تازه نیز به عنوان یک میان‌وعده سالم و مقوی مصرف می‌شود.

خرما بی هسته

خمیر خرما

شکرخرما

چیپس خرما

سرکه خرما

شیره خرما

یکی از محصولات پرطرفدار خرما، شیره خرما است که به عنوان یک شیرین‌کننده طبیعی و مقوی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شیره خرما به دلیل داشتن مقادیر زیادی قند طبیعی، می‌تواند جایگزین مناسبی برای شکر در بسیاری از محصولات غذایی باشد.

خرما شکلاتی

خرما مغزدار

محصولات خرما

مصرف خرما

آمارها نشان میدهد سرانه مصرف خرما و محصولات جانبی آن درجهان رو به افزایش است، افزایش حجم تولید خرما ، بهینه سازی نخلستان ها ، رشد مصرف خرما در صنایع غذایی ، بازاریابی و رشد اندازه بازار خرما ، اطلاع رسانی و رشد شبکه های اجتماعی و افزایش میل به استفاده از محصولات طبیعی باعث افزایش مصرف این محصول شده است. سرانه مصرف خرما در ایران ۷ کیلوگرم است که میانگینی از مصرف سرانه ۲۵ کیلوگرمی استان‌های جنوبی و ۱ کیلوگرمی سایر استان‌ها می‌باشد. سرانه مصرف خرمای ایران ۴ کیلوگرم است. این در حالی است که سرانه مصرف خرما در عربستان ۱۳ کیلوگرم و در مصر ۱۶ کیلوگرم است.در ایران به‌طور سالانه، ۱ میلیون تن خرما تولید می‌شود که عمده مصرف داخلی آن در ماه رمضان صورت می‌گیرد. از لحاظ میزان تولید خرما منطقه جنوب استان کرمان با تولید ۱۸۱ هزار و ۸۰۰ تن خرما بیشترین میزان تولید در کشور را داراست. سایر مناطق استان کرمان هم تولیدی در حد ۱۱۷ هزار و ۶۰۰ تن را دارا هستند بعد از استان کرمان استان سیستان و بلوچستان با تولید ۱۷۸ هزار و ۱۹۹ تن رده دوم تولید خرمای کشور را در اختیار دارد، سپس به ترتیب استان خوزستان با ۱۴۴ هزار تن، استان بوشهر با ۱۴۲ هزار تن، استان فارس با ۱۳۸ هزار تن، استان هرمزگان با ۱۲۵ هزار تن، با هفت هزار و پانصد تن و… در رده‌های بعدی تولید خرمای کشور قرار دارد.از میان محصول خرمای هر سال ایران، ۱۰ درصد برای صادرات به کشورهای دیگر اختصاص می‌یابد، ۵۰ درصد به مصرف داخلی می‌رسد و ۴۰ درصد هم در مراحل مختلف برداشت محصول، ضایع‌شده و از بین می‌روند.

انواع خرماهای ایران

استفاده از گونه‌های معروف خرما مانند خرماهای تجاری یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند در بهبود و رشد صنعت خرما در کشور ایران مؤثر باشد، در اسناد تاریخی که از حدود ۲۰۰ سال قبل بدست آمده گفته شده حدود 30 گونه نخل خرما که در جنوب ایران نام برده شده‌ است که امروزه نیز به همان نام‌ها شناخته می‌شوند.بیشتر این گونه های خرما در  استان های خوزستان، هرمزگان، کرمان، بوشهر، فارس و سیستان و بلوچستان کشت و برداشت میشوند که اسامی انواع خرماهای ایران و منطقه کشت آنها عبارت است از:

خرما در سیستان و بلوچستان 

خرمای مضافتی، ربّی، شَکَری، حلیله، آبروگن، کَلَگی، چربان، حاشه‌ای، جوانداک، اشکنجک، پُپو، دِسکی، وردیوار، بَرنی، کلوت، مُلسی، کروچ، کونداک، کتمی

انواع  خرما در استان فارس

خرما شاهانی، زاهدی (قصب)، کبکاب می‌باشد و سایر ارقام دیگر پیارم، خاصوئی،سایر یا  استعمران، برحی، دیری، گنتار، مجول، پنجه عروس، هلیله ،خرما شکری

انواع  خرما در استان  بوشهر

قسب  یا زاهدی ، کبکاب، حاج باقری، برهی، بریمی، صمرون، شکر، سیسی، حلَو، سروری، زندنی، خشن خار، استک سرخو، مرسو، خاصویی، جمادی، بیرمی، تی رس، شهابی، لش، کندی، خنیزی، سمیلی، خضروی، گنتار، پنبه، شیخ عالی، زامردو، ده دارب، اهرمی، خاویزی، خاور، مکتی، شاخونی، مصلی، جوزی، غصاب و ردستی

انواع خرما در استان  هرمزگان

خرما پیارم، مرداسنگ، هلیلی، مضافتی، خاصویی، خنیزی، شاهانی، کریته، زرک و کلک سرخ.

 خرما در استان خوزستان

لیلوئی، برحی ، زاهدی، دیری، اشکر و بریم، حلاوی، بلیانی، سویدانی، هداک، شکر، بنت السب، دگل زرد، خضراوی، سایر یا استعمران (سعمرون)، بوبکی، چبچاب، مشتوم، جهرمی، عمو بحری، دگل سرخ، فرسی، هدل، خصاب، حمراوی، حساوی، اسحاق، جوزی و گنتار، کبکاب

 خرماهای استان کرمان

بم و نرماشیر: مضافتی، کروت، قندشکن (سنگ‌شکن)، ربی، خریک، هلیله‌ای
جیرفت و عنبرآباد: خرمای مضافتی عالی مِهتِری، شِکَری (این دو از زودرس‌ترین گونه‌های خرما هستند که بیشتر مصرف محلی دارند)، کلوته (کلیته)، مرداسنگ (تنها خرمای طبع سرد دنیا)، هلیلی، خَنیزی، رُوغنی، شاهانی، زاهدی، خضراوی، رَبی، نگار ، گاردیال، قربانی، آجیلی

 انواع خرما در استان کرمانشاه 

زاهدی، ارزق، خضراوی، جعفری و اشرسی

انواع خرما در استان ایلام

خرما خضراوی، خرما زاهدی، خرما اشرسی و خرما زیدی

آمار تولید جهانی خرما و تولید کنندگان عمده: